Perbincangan dalam tulisan ini agak teknikal dan penuh dengan jargon undang-undang. Saya menganggap tulisan ini sebagai satu pandangan akademik perundangan.
Peruntukan perlembagaan yang menjadi pokok asal perbincangan ialah Perkara 145, bertajuk 'Peguam Negara'. Ia memperuntukkan bahawa, jawatan Peguam Negara disandang atas perkenan Yang di-Pertuan Agong.
Secara spesifik, peruntukan yang dirujuk ialah fasal 145 (5). Amat jelas dalam fasal (5) ini bahawa Peguam Negara memegang jawatan atas perkenan Yang di-Pertuan Agong. Maknanya bila Yang di-Pertuan Agong sudah tidak lagi perkenan kepada penjawat jawatan Peguam Negara itu, maka bolehlah beliau ditamatkan perkhidmatannya.
Perkara 145 (5) menyatakan "Tertakluk kepada Fasal (6), Peguam Negara hendaklah memegang jawatan selama diperkenankan oleh Yang di-Pertuan Agong dan boleh pada bila-bila masa meletakkan jawatannya dan, melainkan jika dia ialah anggota Jemaah Menteri, hendaklah menerima apa-apa saraan yang ditentukan oleh Yang di-Pertuan Agong".
Dalam fasal (1) perkara 145, Yang di-Pertuan Agong, atas nasihat Perdana Menteri, diberikan kuasa untuk melantik seseorang yang memenuhi syarat kelayakan sebagai Hakim Mahkamah Persekutuan dan sebagai Peguam Negara.
Sementara itu, Perkara 145(6) menjadi peruntukan kedua yang menjadi fokus perbincangan. Fasal (6) ini menyatakan mengenai kedudukan jawatan Peguam Negara yang dilantik sebelum 16 September 1963.
Oleh itu, fasal (6) terpakai kepada Peguam Negara yang berkhidmat sebelum Perkara 145 (yang ada sekarang) berkuat kuasa. Perkara 145 yang asal telah dipinda.
Pindaan itu berkuat kuasa bermula pada 16 September 1963 melalui seksyen 26 Akta 10/1963. Pindaan itu, sekali gus menggantikan Perkara 145 yang dimaktubkan dalam perlembagaan bermula 31 Ogos 1957 itu.
Di bawah Perkara 145 yang lama, iaitu sebelum pindaan dan kuat kuasa pindaan pada 1963, Peguam Negara tidak boleh ditamatkan perkhidmatan atau dipecat, melainkan dengan prosedur serupa dengan pemecatan Hakim Mahkamah Persekutuan, iaitu menurut Perkara 125 hendaklah melalui saranan atau syor sebuah tribunal yang ditubuhkan Yang di-Pertuan Agong atas nasihat Perdana Menteri.
Oleh itu, fasal 145 (6) yang ada dalam Perlembagaan sekarang dimasukkan hanya untuk diterima pakai kepada Peguam Negara yang dilantik sebelum kuat kuasa pindaan 1963.
Oleh itu, dalam senario semasa, lantikan Tan Sri Abdul Gani Patail sebagai Peguam Negara berlaku selepas 1963.
Oleh itu, peruntukan 145(6) adalah tidak terpakai ke atasnya dan penubuhan tribunal bukan satu syarat perundangan.
Syarat kelayakan
Walaupun kelayakan untuk dilantik ke jawatan Peguam Negara itu serupa dengan kelayakan untuk dilantik ke jawatan Hakim Mahkamah Persekutuan seperti mana disebut dalam Perkara 145(1), perkara 145(5) adalah peruntukan spesifik yang merujuk kepada perkhidmatan Peguam Negara.
Maka, syarat kelayakan itu tidak boleh dibaca dengan memberikan layanan dalam soal penamatan perkhidmatan atau pemecatan serupa antara Peguam Negara dan Hakim Mahkamah Persekutuan.
Namun begitu, ada satu lagi persoalan penting mengenai prosedur yang perlu dijawab dalam penamatan atau pemecatan Peguam Negara.
Adakah jawatan Peguam Negara itu satu jawatan dalam perkhidmatan awam?
Sekiranya ia adalah satu jawatan perkhidmatan awam, maka Perkara 135 adalah terpakai. Untuk menentukan sama ada jawatan Peguam Negara adalah satu jawatan dalam perkhidmatan awam, Perkara 132 adalah dirujuk.
Perkara 132 menyenaraikan perkhidmatan awam dan juga meletakkan pengecualian. Perkhidmatan awam yang disenaraikan di bawah Perkara 132(1) ialah angkatan tentera; perkhidmatan kehakiman dan perundangan; perkhidmatan awam am Persekutuan; pasukan polis; perkhidmatan awam bersama yang disebut dalam Perkara 133; perkhidmatan awam setiap negeri; dan perkhidmatan pendidikan.
Perkara 132 ini dimaktubkan dalam Bahagian X Perlembagaan Persekutuan, iaitu bahagian yang memperuntukkan mengenai Perkhidmatan Awam.Bahagian X Perlembagaan Persekutuan ini bermula daripada Perkara 132 sehingga Perkara 148.
Jika diperhati Perkara 132(1) ini, jawatan Peguam Negara bolehlah ditafsirkan sebagai sebahagian daripada 'perkhidmatan kehakiman dan perundangan' dan jawatan Peguam Negara adalah juga sebahagian daripada perkhidmatan awam.
Oleh itu, sekiranya jawatan Peguam Negara itu adalah satu daripada perkhidmatan awam, dan Peguam Negara itu seorang penjawat awam, maka hak-hak penjawat awam dalam proses 'pembuangan kerja' (dismissal), bukan 'penamatan' perkhidmatan (termination), menurut Perkara 135 Perlembagaan Persekutuan hendaklah terpakai.
Perkara 135 ini terpakai dalam kes pembuangan kerja dan penurunan pangkat. Maksudnya hanya penjawat awam yang dibuang kerja atau diturunkan pangkat saja yang akan mendapat hak yang dinyatakan dalam Perkara 135(1) dan 135(2).
Ada dua hak atau perlindungan kepada penjawat awam yang disebut dalam Perkara 135 ini.
Hak itu ialah: Pertama, hak untuk tidak dibuang kerja atau diturunkan pangkat oleh pihak berkuasa yang lebih rendah pangkatnya daripada pihak berkuasa yang mempunyai kuasa melantik pada masa proses pembuangan kerja atau penurunan pangkat itu dilakukan.
Kedua, hak untuk diberi peluang munasabah untuk didengar. Justeru, sekiranya seseorang penjawat awam itu mahu mendapatkan hak atau perlindungan di bawah Perkara 135(1) dan (2), beliau hendaklah membuktikan bahawa dia telah dibuang kerja, (bukan ditamatkan perkhidmatan saja), atau, beliau juga hendaklah membuktikan bahawa ia adalah satu penurunan pangkat.
Sekiranya tidak ada elemen 'buang kerja' atau 'turun pangkat' maka, penjawat awam itu tidak layak untuk mendapat hak atau perlindungan di bawah dua fasal dalam Perkara 135 itu.
Dalam senario penamatan perkhidmatan Peguam Negara kelmarin, sekiranya dibaca Perkara 132(1) saja, Peguam Negara adalah seorang penjawat awam.
Maka, sebagai penjawat awam, menurut perkara 135(2) beliau hendaklah dibuang kerja bukan oleh pihak berkuasa yang lebih rendah pangkatnya dan beliau hendaklah juga diberi peluang munasabah untuk didengar.
Tetapi sebelum mendapat hak untuk diberi peluang untuk didengar itu, Peguam Negara hendaklah membuktikan bahawa dia telah dibuang atau diturunkan pangkat.
Peluang dapat hak, perlindungan
Mungkin 'buang kerja' tidak berlaku dalam senario semasa ini kerana daripada kenyataan media, Gani Patail masih lagi boleh meneruskan jawatan sebagai pegawai perundangan.
Tetapi, penurunan pangkat mungkin jadi isu. Wujud elemen yang perlu diambil kira bagi membuktikan penurunan pangkat.
Antara lain, elemen penurunan pangkat ialah penurunan jumlah gaji bulanan atau juga elaun bulanan. Sekiranya penamatan perkhidmatan Peguam Negara itu menyebabkan gaji atau elaun bulanannya menurun atau berkurangan, maka itu adalah satu penurunan pangkat, sekali gus memberikan beliau peluang untuk mendapatkan hak dan perlindungan di bawah Perkara 135.
Walaupun begitu, jika diperhalusi fasal (4) dalam Perkara 132, ada kemungkinan Peguam Negara tidak berhak untuk mendapatkan hak dan perlindungan di bawah Perkara 135. Perkara 132(4) menyebut bahawa peruntukan dalam Bahagian X Perlembagaan Persekutuan tidak terpakai ke atas Peguam Negara.
Perkara 135 yang disebut di atas, iaitu peruntukan yang menjaga hak dan melindungi penjawat awam semasa prosedur pembuangan kerja atau penurunan pangkat, adalah satu peruntukan dalam Bahagian X.
Oleh itu, boleh ditafsirkan bahawa Peguam Negara tidak mempunyai peluang untuk mendapatkan perlindungan daripada Perkara 135 ini. Perkara 132(4) menyatakan, "Sebutan dalam Bahagian ini, kecuali dalam Perkara 136 dan 147, mengenai orang dalam perkhidmatan awam atau anggota mana-mana perkhidmatan awam tidaklah terpakai bagi-... (b) Peguam Negara atau, jika peruntukan bagi cara pelantikan dan pemecatannya daripada jawatan dimasukkan dengan khususnya dalam Perlembagaan Negeri itu, atau jika dia dilantik bukan daripada kalangan anggota perkhidmatan kehakiman dan perundangan atau perkhidmatan awam Negeri, penasihat undang-undang mana-mana Negeri; atau...." Cuma, persoalan yang timbul daripada Perkara 132(4) ini ialah adakah ia merujuk kepada Peguam Negara peringkat Persekutuan atau Peguam Negara di Sarawak atau Sabah?
Persoalan ini saya timbulkan kerana pindaan kepada Perkara 145 yang disebut pada awal tulisan ini berkuat kuasa pada tarikh pembentukan Malaysia, iaitu 16 September 1963.
Tambahan pula, peruntukan 132(4) ini menyebut mengenai kemungkinan wujudnya peruntukan berkaitan prosedur pemecatan Peguam Negara dalam Perlembagaan Negeri.
Sekiranya perkataan 'Peguam Negara' dalam 132(4) juga merujuk kepada 'Peguam Negara' dalam Perkara 145, maka dalam pemecatan Peguam Negara pada peringkat Persekutuan tidak boleh dibaca dalam Bahagian X Perlembagaan Persekutuan.
Seterusnya, saya fikir, tiada peruntukan khusus dalam Perlembagaan yang menentukan cara penamatan perkhidmatan atau pemecatan jawatan Peguam Negara.
Oleh itu, ada kemungkinan untuk diwajibkan supaya rule of natural justice demi keadilan dan mengelakkan daripada berlakunya autokrasi dalam pemecatan atau penamatan jawatan Peguam Negara walaupun jawatan itu disandang atas perkenan Yang di-Pertuan Agong.
Antara kebimbangan yang ada ialah penggunaan kuasa tanpa kawalan akan menyebabkan penamatan perkhidmatan Peguam Negara dilakukan dengan niat tidak baik (walaupun niat tidak baik ini amat payah untuk dibuktikan di mahkamah).
Secara keseluruhannya, saya percaya, Mahkamah Persekutuan adalah forum yang paling layak untuk membuat tafsiran kepada peruntukan-peruntukan yang boleh dihujah dalam senario semasa ini.
Dan, mungkin juga elok untuk dikaji soal penamatan jawatan Peguam Negara dan mencadangkan pindaan kepada Perlembagaan bagi menetapkan atau membuat prosedur secara spesifik bagi mengelak sebarang polemik di kemudian hari.